Πώς η πρωτεύουσα της Ηλείας πρόκειται να γίνει μοντέλο Πράσινης Ανάπτυξης μέσα από ένα σχέδιο μιας ομάδας αρχιτεκτόνων του Πολυτεχνείου Κρήτης
Της ΤΑΣΟΥΛΑΣ ΕΠΤΑΚΟΙΛΗ
Σε ένα μεγάλο τραπέζι απλώνουν τις μακέτες και τα σχέδιά τους και με «ξεναγούν» στο δημιούργημά τους. Εδώ θα είναι το Κέντρο Τεχνών και Πολιτισμού.
Εκεί, ο Πράσινος Περίπατος και η ημιυπαίθρια λαϊκή αγορά βιολογικών προϊόντων. Πιο πέρα, το Μουσείο Αγροτικής Τεχνολογίας, Διατροφής και Γαστρονομίας και ο παιδότοπος. Ολα γεμάτα ζωή, κίνηση και επισκέπτες, ντόπιους και ξένους. Πού θα βρίσκονται όλα αυτά; Στον Πύργο Ηλείας, που φιλοδοξεί να αποτελέσει πρότυπο Πράσινης Ανάπτυξης, μέσα από ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο ανάπλασης του ιστορικού του κέντρου, που εκπονήθηκε από μια ομάδα αρχιτεκτόνων του Πολυτεχνείου Κρήτης -τη δρα Αμαλία Κωτσάκη, επίκουρη καθηγήτρια, την Πανίτα Καραμανέα, λέκτορα, τον Νίκο Πατσαβό και τον Δημήτρη Ρότσιο-, με τη συνδρομή δέκα φοιτητών.
Αναμφίβολα, είναι εντυπωσιακό το σχέδιό τους. Δεν μοιάζει, όμως, λίγο... δονκιχωτικό, μεσούσης της κρίσης, με τις στρόφιγγες της κρατικής χρηματοδότησης να έχουν κλείσει; Οι συνομιλητές μου διαφωνούν. «Κατ' αρχάς, το έργο που έχουμε σχεδιάσει δεν είναι τόσο ακριβό όσο ίσως δείχνει. Κι έπειτα, όλη η πρόταση έχει γίνει με στόχο τη σύγκλιση με τους αναπτυξιακούς άξονες της Ευρωπαϊκής Ενωσης -δεδομένου ότι υπάρχουν πολλά προγράμματα ΕΣΠΑ που «τρέχουν» και μπορούν να αξιοποιηθούν- αλλά και με τις επιχειρηματικές δυνατότητες για αυτοχρηματοδότηση», εξηγεί η Αμαλία Κωτσάκη. Τι σημαίνει αυτό; Οτι όλα θα βασιστούν στη σύμπραξη του Δημοσίου με ιδιώτες που θα εκμεταλλευτούν τμήματα του έργου. «Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι θα χαθεί ο δημόσιος χαρακτήρας του», προλαβαίνει την αντίδρασή μου ο Δημήτρης Ρότσιος. «Σε καμία περίπτωση δεν σκοπεύουμε να δημιουργήσουμε ένα ιδιωτικό γκέτο».
Τι ακριβώς έχουν στο μυαλό τους οι τέσσερις αρχιτέκτονες; Το Πάρκο της Γης: έναν αγροτικού χαρακτήρα δημόσιο χώρο στο άστυ. Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή...
Τα μεγάλα «στοιχήματα»
Πριν από λίγα χρόνια, ο δήμαρχος Πύργου Μάκης Παρασκευόπουλος (που επανεξελέγη από τον πρώτο γύρο των πρόσφατων Αυτοδιοικητικών εκλογών) αγόρασε τα 35 στρέμματα του εγκαταλελειμμένου βιομηχανικού συγκροτήματος Ξυστρή. Στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν η πόλη ζούσε σε καθεστώς μεγάλης ευημερίας, εκεί λειτουργούσαν ακμάζουσες βιομηχανικές μονάδες: ασβεστοποιία, ελαιουργία και κονσερβοποιία, μεταξύ άλλων. Σήμερα μόνο ερείπια θυμίζουν το ένδοξο παρελθόν. Την αγορά της έκτασης ακολούθησε, εύλογα, ο έντονος προβληματισμός από την πλευρά του δήμου για το πώς θα την αξιοποιήσει με τον καλύτερο τρόπο. Ζήτησε, λοιπόν, τη βοήθεια του Πολυτεχνείου Κρήτης.
Δεν ήταν απλή υπόθεση. Και όχι μόνο γιατί η φήμη μιας άσχημης πόλης «κυνηγάει» εδώ και δεκαετίες τον Πύργο, αλλά γιατί, πράγματι, ακολουθώντας το πρότυπο εξέλιξης των περισσότερων πόλεων της ελληνικής περιφέρειας, εμφανίζει σημάδια στασιμότητας, αν όχι και εγκατάλειψης, σε πολλά επίπεδα (πληθυσμιακά, οικονομικά, παραγωγικά, πολιτισμικά). Εχει όμως κι άλλη μια ιδιαιτερότητα η πρωτεύουσα της Ηλείας: χαρακτηρίζεται από ανομοιογένεια ως προς τη σύστασή της. Αστικός και αγροτικός πληθυσμός συνυπάρχουν σ' αυτήν - ύπαιθρος και πόλη. Δεν είναι καθόλου περίεργο, λοιπόν, που, μολονότι βρίσκεται ανάμεσα στο Κατάκολο και στην Αρχαία Ολυμπία -ισχυρά σημεία προσέλκυσης επισκεπτών-, δεν καταφέρνει να προξενήσει σχεδόν κανένα ενδιαφέρον για επίσκεψη...
Η ομάδα των αρχιτεκτόνων είχε να αντιμετωπίσει μία επιπλέον πρόκληση: Το συγκρότημα Ξυστρή βρίσκεται στο βόρειο, υποβαθμισμένο άκρο της πόλης. Ομως έχει ήδη εγκριθεί η επέκταση του γενικού πολεοδομικού σχεδίου. Η έκταση που έπρεπε να «διαχειριστούν», λοιπόν, μπορεί σήμερα να βρίσκεται στα όρια του Πύργου, σε λίγα χρόνια, όμως, θα αποτελεί το κέντρο του. Κάθε λεπτομέρεια είχε, δηλαδή, μεγάλη σημασία.
«Από την αρχή αποφασίσαμε ότι δεν θα πέφταμε στην παγίδα του εξωραϊσμού, να κρύψουμε δηλαδή τα σκουπίδια κάτω από το χαλάκι», διευκρινίζει ο Νίκος Πατσαβός όσον αφορά το πώς εργάστηκε η ομάδα. «Πιστεύουμε, άλλωστε, πως είναι πιο φθηνό, τελικά, το να κάνεις μια σοβαρή πρόταση από το να πετάς λεφτά σε ζαρντινιέρες και πεζοδρόμια που ο επόμενος δήμαρχος θα ξηλώσει. Και αυτή η λογική όχι μόνο επικράτησε τις τελευταίες δεκαετίες στην Αθήνα, αλλά «εξήχθη» και στην επαρχία. Το πράσινο κάγκελο του... Αβραμόπουλου με το χρυσό κουκουνάρι, για παράδειγμα, ταξίδεψε σε πολλές πόλεις. Γι' αυτό χαρήκαμε πολύ που ο δήμαρχος Ηλείας δεν ήθελε να ακολουθήσει για τη συγκεκριμένη έκταση ένα τέτοιο μοντέλο - το οποίο θα ήταν και άμεσα εξαργυρώσιμο σε ψήφους...»
Ετσι, λοιπόν, προέκυψαν τα σχέδια για το Πάρκο της Γης, μια επένδυση ύψους 8 - 10 εκατομμυρίων ευρώ. «Ενα έργο με υπερτοπική διάσταση», σύμφωνα με την Πανίτα Καραμανέα. «Απευθύνεται στον κάτοικο αλλά και στον επισκέπτη. Κάναμε βιώσιμες προτάσεις, ρεαλιστικές, εντός της κλίμακας των δυνατοτήτων και ενδιαφερόντων της πόλης. Και σκεφτήκαμε την επίλυση πρακτικών προβλημάτων - από εκείνα που έχουν οδηγήσει στο μαρασμό και στην εγκατάλειψη πολλά μεγάλα έργα στην Ελλάδα. Αναλογιστείτε τι έχει συμβεί με τα περισσότερα απ' όσα έγιναν για τους Ολυμπιακούς Αγώνες». «Εμείς θέλουμε να εξασφαλίσουμε πως αυτός που θα έχει το μαγαζάκι του εκεί θα ποτίζει και τα φυτά που βρίσκονται στο κατώφλι του, για να μη μαραθούν. Ο γείτονάς του το ίδιο, και ούτω καθεξής. Και πιστεύουμε πως έτσι θα εξελιχθούν τα πράγματα», συμπληρώνει ο Νίκος Πατσαβός.
Πριν αποχαιρετήσω τους αρχιτέκτονες, επανέρχομαι στο φλέγον ζήτημα της χρηματοδότησης. Εχουν καλά νέα: πριν από μερικές εβδομάδες, η UNESCO ενέταξε επισήμως στους τομείς πολιτιστικής κληρονομιάς και τη Μεσογειακή Διατροφή, επισημαίνοντας μάλιστα την αναγκαιότητα ίδρυσης σχετικών μουσείων! Πεδίον δόξης λαμπρόν για το συγκρότημα Ξυστρή, λοιπόν. Και αν όλα πάνε καλά, σε λίγα χρόνια οι πολίτες του Πύργου θα απολαμβάνουν έναν ελεύθερο δημόσιο χώρο αστικού πρασίνου που πολλές ελληνικές πόλεις θα ζηλεύουν. Ακόμα και η Αθήνα...
* Στο σχεδιασμό του Πάρκου της Γης συμμετείχαν οι φοιτητές του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Πολυτεχνείου Κρήτης: Γιάννης Λιόφαγος, Νίκος Ασημάκης, Βαγγέλης Μαϊστράλης, Γιώργος Δασκαλάκης, Μαρία Νοδαράκη, Εφη Κουκουράκη, Θοδωρής Πιτσιλής, Κυριάκος Μπρέγιαννης, Κατιάνα Πατρελάκη (τοπογράφος μηχ. ΕΜΠ), Κλόντι Χοντάι.
Τι θα περιλαμβάνει το Πάρκο της Γης
• Θεματικούς κήπους 18.400 τ.μ. με ενδημικά φυτά της περιοχής (πευκώνα, ελαιώνα, οπωρώνες κ.ά.)
• Ημιυπαίθρια λαϊκή αγορά βιολογικών προϊόντων σε χώρο έκτασης 7.000 τ.μ., με δυνατότητες να φιλοξενεί μεγάλες εκθέσεις.
• Μόνιμη αγορά με τοπικά αγροτικά προϊόντα.
• Κλειστή αγορά 540 τ.μ. με καταστήματα αγροτικών συνεταιρισμών από όλη την Ελλάδα.
• Αίθουσα γευσιγνωσίας (κρασιού, λαδιού) και μαγειρικής.
• Γραφείο με πληροφορίες Αγροτουρισμού.
• Μουσείο αγροτικής τεχνολογίας, διατροφής και γαστρονομίας, 2.200 τ.μ.
• Πλανητάριο με έμφαση σε φιλμ οικολογικού ενδιαφέροντος (το μοναδικό στην Πελοπόννησο).
• Παιδική χαρά.
• Αναψυκτήρια.
• Χώρο συναυλιών.
• Επίσης, έχει σχεδιαστεί ο Πράσινος Περίπατος, μια διαδρομή 1,5 χλμ. που θα συνδέει το Μανωλοπούλειο Κέντρο Τεχνών (το παλιό νοσοκομείο του Πύργου) με το Πάρκο της Γης και θα καταλήγει στο κέντρο της πόλης.
Της ΤΑΣΟΥΛΑΣ ΕΠΤΑΚΟΙΛΗ
Σε ένα μεγάλο τραπέζι απλώνουν τις μακέτες και τα σχέδιά τους και με «ξεναγούν» στο δημιούργημά τους. Εδώ θα είναι το Κέντρο Τεχνών και Πολιτισμού.
Εκεί, ο Πράσινος Περίπατος και η ημιυπαίθρια λαϊκή αγορά βιολογικών προϊόντων. Πιο πέρα, το Μουσείο Αγροτικής Τεχνολογίας, Διατροφής και Γαστρονομίας και ο παιδότοπος. Ολα γεμάτα ζωή, κίνηση και επισκέπτες, ντόπιους και ξένους. Πού θα βρίσκονται όλα αυτά; Στον Πύργο Ηλείας, που φιλοδοξεί να αποτελέσει πρότυπο Πράσινης Ανάπτυξης, μέσα από ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο ανάπλασης του ιστορικού του κέντρου, που εκπονήθηκε από μια ομάδα αρχιτεκτόνων του Πολυτεχνείου Κρήτης -τη δρα Αμαλία Κωτσάκη, επίκουρη καθηγήτρια, την Πανίτα Καραμανέα, λέκτορα, τον Νίκο Πατσαβό και τον Δημήτρη Ρότσιο-, με τη συνδρομή δέκα φοιτητών.
Αναμφίβολα, είναι εντυπωσιακό το σχέδιό τους. Δεν μοιάζει, όμως, λίγο... δονκιχωτικό, μεσούσης της κρίσης, με τις στρόφιγγες της κρατικής χρηματοδότησης να έχουν κλείσει; Οι συνομιλητές μου διαφωνούν. «Κατ' αρχάς, το έργο που έχουμε σχεδιάσει δεν είναι τόσο ακριβό όσο ίσως δείχνει. Κι έπειτα, όλη η πρόταση έχει γίνει με στόχο τη σύγκλιση με τους αναπτυξιακούς άξονες της Ευρωπαϊκής Ενωσης -δεδομένου ότι υπάρχουν πολλά προγράμματα ΕΣΠΑ που «τρέχουν» και μπορούν να αξιοποιηθούν- αλλά και με τις επιχειρηματικές δυνατότητες για αυτοχρηματοδότηση», εξηγεί η Αμαλία Κωτσάκη. Τι σημαίνει αυτό; Οτι όλα θα βασιστούν στη σύμπραξη του Δημοσίου με ιδιώτες που θα εκμεταλλευτούν τμήματα του έργου. «Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι θα χαθεί ο δημόσιος χαρακτήρας του», προλαβαίνει την αντίδρασή μου ο Δημήτρης Ρότσιος. «Σε καμία περίπτωση δεν σκοπεύουμε να δημιουργήσουμε ένα ιδιωτικό γκέτο».
Τι ακριβώς έχουν στο μυαλό τους οι τέσσερις αρχιτέκτονες; Το Πάρκο της Γης: έναν αγροτικού χαρακτήρα δημόσιο χώρο στο άστυ. Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή...
Τα μεγάλα «στοιχήματα»
Πριν από λίγα χρόνια, ο δήμαρχος Πύργου Μάκης Παρασκευόπουλος (που επανεξελέγη από τον πρώτο γύρο των πρόσφατων Αυτοδιοικητικών εκλογών) αγόρασε τα 35 στρέμματα του εγκαταλελειμμένου βιομηχανικού συγκροτήματος Ξυστρή. Στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν η πόλη ζούσε σε καθεστώς μεγάλης ευημερίας, εκεί λειτουργούσαν ακμάζουσες βιομηχανικές μονάδες: ασβεστοποιία, ελαιουργία και κονσερβοποιία, μεταξύ άλλων. Σήμερα μόνο ερείπια θυμίζουν το ένδοξο παρελθόν. Την αγορά της έκτασης ακολούθησε, εύλογα, ο έντονος προβληματισμός από την πλευρά του δήμου για το πώς θα την αξιοποιήσει με τον καλύτερο τρόπο. Ζήτησε, λοιπόν, τη βοήθεια του Πολυτεχνείου Κρήτης.
Δεν ήταν απλή υπόθεση. Και όχι μόνο γιατί η φήμη μιας άσχημης πόλης «κυνηγάει» εδώ και δεκαετίες τον Πύργο, αλλά γιατί, πράγματι, ακολουθώντας το πρότυπο εξέλιξης των περισσότερων πόλεων της ελληνικής περιφέρειας, εμφανίζει σημάδια στασιμότητας, αν όχι και εγκατάλειψης, σε πολλά επίπεδα (πληθυσμιακά, οικονομικά, παραγωγικά, πολιτισμικά). Εχει όμως κι άλλη μια ιδιαιτερότητα η πρωτεύουσα της Ηλείας: χαρακτηρίζεται από ανομοιογένεια ως προς τη σύστασή της. Αστικός και αγροτικός πληθυσμός συνυπάρχουν σ' αυτήν - ύπαιθρος και πόλη. Δεν είναι καθόλου περίεργο, λοιπόν, που, μολονότι βρίσκεται ανάμεσα στο Κατάκολο και στην Αρχαία Ολυμπία -ισχυρά σημεία προσέλκυσης επισκεπτών-, δεν καταφέρνει να προξενήσει σχεδόν κανένα ενδιαφέρον για επίσκεψη...
«Από την αρχή αποφασίσαμε ότι δεν θα πέφταμε στην παγίδα του εξωραϊσμού, να κρύψουμε δηλαδή τα σκουπίδια κάτω από το χαλάκι», διευκρινίζει ο Νίκος Πατσαβός όσον αφορά το πώς εργάστηκε η ομάδα. «Πιστεύουμε, άλλωστε, πως είναι πιο φθηνό, τελικά, το να κάνεις μια σοβαρή πρόταση από το να πετάς λεφτά σε ζαρντινιέρες και πεζοδρόμια που ο επόμενος δήμαρχος θα ξηλώσει. Και αυτή η λογική όχι μόνο επικράτησε τις τελευταίες δεκαετίες στην Αθήνα, αλλά «εξήχθη» και στην επαρχία. Το πράσινο κάγκελο του... Αβραμόπουλου με το χρυσό κουκουνάρι, για παράδειγμα, ταξίδεψε σε πολλές πόλεις. Γι' αυτό χαρήκαμε πολύ που ο δήμαρχος Ηλείας δεν ήθελε να ακολουθήσει για τη συγκεκριμένη έκταση ένα τέτοιο μοντέλο - το οποίο θα ήταν και άμεσα εξαργυρώσιμο σε ψήφους...»
Ετσι, λοιπόν, προέκυψαν τα σχέδια για το Πάρκο της Γης, μια επένδυση ύψους 8 - 10 εκατομμυρίων ευρώ. «Ενα έργο με υπερτοπική διάσταση», σύμφωνα με την Πανίτα Καραμανέα. «Απευθύνεται στον κάτοικο αλλά και στον επισκέπτη. Κάναμε βιώσιμες προτάσεις, ρεαλιστικές, εντός της κλίμακας των δυνατοτήτων και ενδιαφερόντων της πόλης. Και σκεφτήκαμε την επίλυση πρακτικών προβλημάτων - από εκείνα που έχουν οδηγήσει στο μαρασμό και στην εγκατάλειψη πολλά μεγάλα έργα στην Ελλάδα. Αναλογιστείτε τι έχει συμβεί με τα περισσότερα απ' όσα έγιναν για τους Ολυμπιακούς Αγώνες». «Εμείς θέλουμε να εξασφαλίσουμε πως αυτός που θα έχει το μαγαζάκι του εκεί θα ποτίζει και τα φυτά που βρίσκονται στο κατώφλι του, για να μη μαραθούν. Ο γείτονάς του το ίδιο, και ούτω καθεξής. Και πιστεύουμε πως έτσι θα εξελιχθούν τα πράγματα», συμπληρώνει ο Νίκος Πατσαβός.
Πριν αποχαιρετήσω τους αρχιτέκτονες, επανέρχομαι στο φλέγον ζήτημα της χρηματοδότησης. Εχουν καλά νέα: πριν από μερικές εβδομάδες, η UNESCO ενέταξε επισήμως στους τομείς πολιτιστικής κληρονομιάς και τη Μεσογειακή Διατροφή, επισημαίνοντας μάλιστα την αναγκαιότητα ίδρυσης σχετικών μουσείων! Πεδίον δόξης λαμπρόν για το συγκρότημα Ξυστρή, λοιπόν. Και αν όλα πάνε καλά, σε λίγα χρόνια οι πολίτες του Πύργου θα απολαμβάνουν έναν ελεύθερο δημόσιο χώρο αστικού πρασίνου που πολλές ελληνικές πόλεις θα ζηλεύουν. Ακόμα και η Αθήνα...
* Στο σχεδιασμό του Πάρκου της Γης συμμετείχαν οι φοιτητές του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Πολυτεχνείου Κρήτης: Γιάννης Λιόφαγος, Νίκος Ασημάκης, Βαγγέλης Μαϊστράλης, Γιώργος Δασκαλάκης, Μαρία Νοδαράκη, Εφη Κουκουράκη, Θοδωρής Πιτσιλής, Κυριάκος Μπρέγιαννης, Κατιάνα Πατρελάκη (τοπογράφος μηχ. ΕΜΠ), Κλόντι Χοντάι.
Τι θα περιλαμβάνει το Πάρκο της Γης
• Θεματικούς κήπους 18.400 τ.μ. με ενδημικά φυτά της περιοχής (πευκώνα, ελαιώνα, οπωρώνες κ.ά.)
• Ημιυπαίθρια λαϊκή αγορά βιολογικών προϊόντων σε χώρο έκτασης 7.000 τ.μ., με δυνατότητες να φιλοξενεί μεγάλες εκθέσεις.
• Μόνιμη αγορά με τοπικά αγροτικά προϊόντα.
• Κλειστή αγορά 540 τ.μ. με καταστήματα αγροτικών συνεταιρισμών από όλη την Ελλάδα.
• Αίθουσα γευσιγνωσίας (κρασιού, λαδιού) και μαγειρικής.
• Γραφείο με πληροφορίες Αγροτουρισμού.
• Μουσείο αγροτικής τεχνολογίας, διατροφής και γαστρονομίας, 2.200 τ.μ.
• Πλανητάριο με έμφαση σε φιλμ οικολογικού ενδιαφέροντος (το μοναδικό στην Πελοπόννησο).
• Παιδική χαρά.
• Αναψυκτήρια.
• Χώρο συναυλιών.
• Επίσης, έχει σχεδιαστεί ο Πράσινος Περίπατος, μια διαδρομή 1,5 χλμ. που θα συνδέει το Μανωλοπούλειο Κέντρο Τεχνών (το παλιό νοσοκομείο του Πύργου) με το Πάρκο της Γης και θα καταλήγει στο κέντρο της πόλης.